انواع فرش از نظر جنس و سبك و انواع گليم، گبه، اكسسوري

انواع فرش از نظر جنس و سبك

انواع فرش ايراني، از گذشته تا به امروز طرفداران و علاقمندان بسياري را جذب كرده است. در حقيقت كلمه فرش در ذهن هر كسي، ياد فرش ايراني را زنده خواهد كرد. اگر تاريخچه انواع فرش را در هر جاي جهان بررسي كنيد، قطعا ردپايي از ايران را در آن خواهيد ديد. از اين رو مي توان با صراحت اعلام كرد كه فرش و انواع آن، بخشي از فرهنگ و اصالت كشور ماست.

همين موضوع ثابت مي كند كه ايرانيان از گشته به دكوراسيون و استفاده از فرش و زير انداز توجه ويژه اي داشته اند.

فرش چيست؟

كلمه فرش ريشه عربي دارد و به عنوان زير انداز يا كف پوش معني مي شود. هرچند بسياري از افراد در جامعه بين الملل هر نوع زير انداز پرزداري را فرش تجسم مي كنند. اما در حقيقت هيچ كس به اندازه ما ايرانيان، فرش و انواع فرش را نميشناسد. در گذشته تمامي انواع فرش به دست هنرمندان ايرن زمين بافته ميشد. اما امروزه با دخالت ماشين، بافت انواع فرش و زير اندازه چهره صنعتي و مدرن تري گرفته است. فرش ها بر اساس عوامل متعددي مثل: نوع بافت، جنس، سبك بافت، طرح و …. به انواع مختلف تقسيم بندي مي شوند.

انواع فرش‌ بر اساس روش بافت به دو دسته كلي تقسيم مي‌شوند:

•        فرش دستبافت

•        فرش ماشيني

فرش‌ دستباف

فرش دستباف يكي از انواع فرش است كه توسط دست و بدون استفاده از هرگونه ابزارآلات و ماشين آلات صنعتي بافته مي‌شود. افراد هنرمند و توانمند پشت دار قالي مينشينند و گره به گره را با دست به تار و پود فرش ميبافند.

فرش‌ ماشيني

فرش ماشيني نيز جزو انواع فرش است كه به واسطه ماشين آلات و به صورت صنعتي بافته مي شود.

ساده كارپت، تصميم دارد به ارزش انواع فرش هاي دستبافت و زير مجموعه هاي آن بپردازد.

مزاياي استفاده از انواع فرش دستباف

•        براي بافت فرش هاي دستباف از مواد و الياف مصنوعي استفاده نمي شود. عموما نخ ها و الياف طبيعي هستند. در نتيجه احتمال ايجاد حساسيت در افراد كمتر است.

•        ارزش مادي فرش دستباف به علت هنر دست و استفاده از الياف طبيعي بيشتر است. هر چه عمر فرش بيشتر باشد، قيمت آن افزايش ميابد.

•        از آنجا كه مواد مصنوعي و الياف غير طبيعي در بافت فرش وجود ندارد، نرم تر از نوع ماشيني است.

•        ضخامت فرش هاي دستي معمولا بيشتر است. در نتيجه كيفيت و مقاومت فرش بيشتر است.

•        ارزش و زيبايي فرشهاي دستباف به مرور زمان و بر اثر استفاده مداوم ( اصطلاحا پاخور بيشتر) بيشتر مي شود.

•        فرش هاي دستباف، قابل ترميم هستند و در صورتي كه تحت يكي از عوامل پارگي، پوسيدگي، بيد خوردگي و ساييدگي قرار بگيرد، به راحتي رفو مي شوند.

معايب استفاده از انواع فرش دستبافت

•        فرش هاي دستباف از آنجا كه با دست بافته مي شوند، نسبت به فرشهاي ماشيني ديرتر آماده مي گردند.

•        قيمت انواع فرش دستباف نسبت به نوع ماشيني آن گرانتر است.

•        ممكن است تحت خطاي انساني ايراداتي در بافت و طرح وجود داشته باشد.

انواع فرش بر اساس طرح و نوع بافت

•        فرش دستباف

فرش دستباف با توجه به شناختي كه ما ايراني ها از كلمه فرش داريم، به انواع مختلفي تبديل مي شود. جنس نخ، نوع بافت، منطقه بافت و … عواملي است كه مجموعه اي از انواع فرش دست بافت را به جامعه معرفي مي كند.

•        وينتيج

فرش وينتيج به فرش هايي گفته مي شوند كه جديد بافته شده اند اما طرح فرش هاي پاخورده قديمي دارند. عمر طولاني و جذابيت زيادي دارند. در گذشته به فرشهاي دستباف كهنه گفته مي شود. اما امروزه وينتيج يك نوع سبك فرش بافي است.

•        گبه

گبه نوعي فرش از خانواده قالي است كه نخ خاب (پرزهاي) بلندتري دارد. طرح آن معمولا ساخته ذهن بافنده است. تعداد پودهاي گبه نسبت به فرش بيشتر است.

•        قالي و قاليچه

قالي، نوعي فرش است كه غالبا ارتفاع نخ خاب يا پرز آن از فرش ماشيني كوتاه تر است. ابعاد قالي ميتواند با فرش يكسان يا متفاوت باشد. به قالي با اندازه كوچكتر از فرش قاليچه مي گويند.

•        فرش چهل تكه

فرش چهل تكه نوعي فرش تركيبي است كه از برش هاي انواع فرش، گليم، گبه و ….. به يكديگر ايجاد مي شود. سبك فرش هاي چهل تكه، تلفيقي از هنر چهل تكه دوزي است كه امروزه طرفداران بسياري دارد.

•        گليم

گليم نوعي زير انداز است كه نخ خاب آن بسيار كوتاه است و مي توان گفت هيچ پرزي ندارد. معمولا جنس نخ آن كرك و پشم در هم تنيده است. با توجه به اينكه گليم در كدام منطقه و فرهنگ بافته شده، به انواع مختلف تقسيم بندي مي شود.

انواع فرش بر اساس موقعيت جغرافيايي

شايد برايتان جالب باشد كه بدانيد، بافت فرشها بر اساس موقعيت محلي مي توانند متفاوت باشند. هر كدام از انواع فرش كه در مناطق مختلف بافته شده باشد، ويژگي ها و مشخصات مخصوص به خود را دارد.

فرش شهري:

فرش شهري، فرشي است كه در داخل شهرها و به دست هنرمنداني كه ساكن شهر هستند بافته شده است. عموما حساسيت بافت و ظرافت اين نوع فرشها بيشتر است. معمولا از رج هاي بيشتري تشكيل مي شوند. بافت اين نوع فرشها در زمان صفويه افزايش يافت. شهرهايي مثل تبريز، سمبل بافت فرش دستباف شهري هستند.

فرش روستايي:

فرش هاي روستاي نسبت به نوع شهري، طرح و بافت ساده تري دارند. ضخامت آنها بيشتر است. عموما نقشه بافت پيچيده اي ندارند. معمولا ابعاد آنها خيلي بزرگ نيست. از آنها براي توليد پشتي، كناره، قاليچه و خرك نيز استفاده مي شود.

فرش عشايري:

فرش هاي عشايري به دست زنان و مردان ايل بافته مي شود و جزو قديمي ترين تاريخچه هاي فرش بافي ايران است. اين نوع فرشها نيز همانند انواع فرش روستايي، بافت و طرح ساده اي دارند. اين طرح ها معمولا بر گرفته از محيط زندگي ايلي است. بافت حاشيه و كناره فرش عشايري، كمي متفاوت و پيچيده تر از مدلهاي قبلي است و معمولا در كنار ريشه فرش، منگوله دارند. جنس اين فرشها غالبا پشمي است كه الياف و نخ آن نيز بركرفته از زندگي ايلي و وابسته به دام عشايري است. گبه يكي از انواع فرش عشايري است كه طرفداران بسياري نيز دارد.

انواع فرش بر اساس جنس

فرشها با الياف مختلفي بافته مي شوند. امروزه اين الياف مي توانند به صورت طبيعي يا مصنوعي به دست آمده باشند. در هر صورت، جنس الياف و به خصوص الياف طبيعي براي انواع فرش دستبافت، متفاوت است. عوامل مختلفي مثل جنس تار، پود و خاب(نخ پرز) فرش در دسته بندي جنس فرش تاثير دارند. فرشها بر اساس جنس به انواع زير تقسيم مي شوند:

•        فرش ابريشمي دستباف

نخ خامه (پرز) اين نوع فرش از جنس ابريشم است.

•        فرش تمام ابريشم

كليه نخ هاي تار و پود و خاب فرش هاي ابريشمي از جنس ابريشم است.

•        فرش چله ابريشم:

در فرش چله ابريشم، فقط جنس تار فرش (چله) از ابريشم است.

•        فرش گل ابريشم

در فرش گل ابريشم، فقط بخشي از گل ها و طرح فرش از جنس ابريشم است. الباقي گره ها و خامه فرش ابريشمي نيست.

•        فرش پشمي

در اين نوع فرش  فرشي است كه پرز (خامه) آن از پشم است.

•        فرش تمام پشم

همانطور كه نام اين فرش مشخص است كليه نخهاي بكار رفته در اين فرش  (پرز، تار و پود) از جنس پشم است.

•        فرش چله پشم

در فرش چله پشم، همانند نوع ابريشمي، فقط نه تار (چله) از جنس نخ پشمي است.

•        فرش كركي

نخ گره و خاب فرش كركي، از موي بز به دست مي آيد.

•        فرش زربفت

فرش زربفت يا زربافت نوعي فرش برجسته است كه جنس بخش زيرين يا اصلي آن عمدتا گليم است. در بافت اين بخش رش از نخ هاي سيم تاب استفاده مي شود كه به نخ طلا معروف است و اصطلاحا فرش طلاكوب شده يا با نخ طلا بافته شده است.

فرش سوف

تاريخچه بافت فرش سوف مربوط به شهر كاشان است. نخ خاب اين فرش ها تركيبي از نخ هاي سيم تاب طلايي و نقره اي و ابريشم است.

انواع فرش بر اساس شيوه‌ بافت

همه فرشها از 3 نوع نخ تشكيل مي شوند.

1.       نخ تار

نخ تار اسكلت فرش است به صورت عمودي بر روي دار بسته شده و گره هاي رنگي بر روي آن متصل مي شوند.

2.       نخ پود

بعد از بافت هر رج از فرش، از لابلاي نخ هاي پود ميگذرد. وظيفه آن محكم كرده نخ خاب و ثابت نگه داشت آنهاست.

3.       نخ خاب

نخ خاب به تمام گره هاي رنگي كه شكل و طرح اصلي فرش را نمايش مي دهد، گفته مي شود.

چيدمان تار و پود

طريقه قرار گيري و شكل تار پود، در انواع فرش متفاوت است. به طور كلي فرش هاي دستباف از نظر طرز قرار گرفتن تار و پود، به 3 گروه تقسيم مي شوند:

•        فرش تمام لول

در اين فرش، قوس گره در پشت فرش، ۹۰ درجه است. تارها بدون فاصله كنار هم قرار ميگيرند. در نتيجه بافت بسياري محكمي دارد. شيارهاي پشت فرش نيز عميق است.

•        فرش نيم لول

در اين نوع فرش، قوس گره در پشت فرش، ۴۵ درجه است.

•        فرش تخت

بافت اين نوع فرش به شكل حصير بافي است. بافت سخت و محكم ندارد. تارها با كمي فاصله نسبت به هم قرار ميگيرند.

انواع فرش از نظر شكل هندسي

عموما در گذشته فرش ها به صورت مستطيل بافته مي شود. اما اين روزها انواع فرش را در مدل هاي هندسي متفاوت مي بينيم. از جمله:

•        مستطيل

•        مربع

•        دايره

•        بيضي

•        چند ضلعي

•        كروي (حجم)

•        گلابدان

انواع فرش بر اساس سايز

فرش ها در سايز هاي متفاوتي بافته مي‌شود. در بازار فرش هر كدام از سايزهاي فرش نام مشخصي دارد. در كنار سايزهايي كه همه ما ميشناسيم (سايز 3 متري، 4 متري، 6 متري، 9متري و 12متري) سايزهاي ديگري وجود دارد كه استاندارد است. اما براي همه شناخته شده نيست:

•        قالي

مساحت قالي ها عموما 6 متر مربع است. اما در ابعاد متفاوت نيز بافته مي شود. از جمله در ابعاد 3×2، 5/3×5/2، 4×3، 5×5/3، 6×4، 7×5، 10×6 متر و…

•        قاليچه

قاليچه ها عموما از فرش كوچكترند و سايز عمومي آنها 3 متر مربع است اما ابعاد عرضي آن از 40/1 متر تا 55/1 و ابعاد طولي آن بين 20/2 متر تا 35/2 متر متغيرند.

•        زرع و نيم

 اين فرش با ابعاد عرضي 1 الي 15/1 متر و طول 65/1 الي 50/1 بافته مي شود.

•        زرع و چارك

ابعاد فرش هاي زرع و چارك عموماً 130×80 سانتي متر است.

•        دو ذرع

فرش هايي كه در سايز  1.35 × 2.1 متر بافته مي شود.

•        پرده اي

سايز پرده اي مربوط به فرش هايي است كه در اندازه معمولاً 5/2 × 5/1 متر بافته مي شود.

•        كلگي

اين فرش ها ابعادي شبيه قاليچه هاي كوچك يا پادري هستند  و در ابعاد 3 × 5/1، 3 × 70/1، 5/3 × 2 متر بافته مي شود.

•        سايزهاي كوچكتر با عرض كمتر از يك متر كه به شكل هاي مختلف در بازار ديده مي شود.

1.       خرك

2.       پشتي

3.       انواع پادري

4.       زين پوش

5.       سجاده اي

•        كناره

كناره يكي از انواع فرش است كه عرض كوتاه ( حداكثر يكمتر) و طول بلند ( بيشتر از 5متر)  بافته مي شوند. معمولا در راهرو ها و روي پله ها استفاده مي شود.